روند باز زنده سازی قدیمی ترین پرده نقاشی تعزیه ایران (پرده درویشی)

 چکیده

پرده نقاشی ها آثاری به جامانده از فرهنگ تصویری وشفاهی  ایران اند که بنا به ضرورت اجتماعی دوران گذشته تا دوران مدرنیزه شدن نقشی فعال در صحنه های هنری و آیینی این سرزمین ایفا نموده اند .

اثرمورد بحث که پرده درویشی نامیده می شود؛ یک نقاشی رنگ روغن است با صحنه های مذهبی، رزمی و آئینی که روی بوم کرباس اجرا شده است.

 قدمت بالای اثر ونگهداری نامناسب سبب تحمیل تخریب های گوناگون گردیده است که به صورت آسیب های فیزیکی؛ خشکی ، مکانیکی؛ به گونۀ پارگی، فقدان بخش ها، سایش و شیمیایی؛ به صورت تیرگی لایۀ ورنی ، ترک خوردگی بست رنگی نمود داشته است. منظر کلی اولیۀ آن تودۀ تا شدۀ شکسته و خرد شده ای بود که در انبوه آلودگی پنهان گردیده بود.

روند درمان اثر برمبنای حذف ناخواسته ها، برداشتن فیلترتیره – ورنی قهوه ای- تثبیت و استحکام بخشی با حفظ اصالت و کاربری اثر تعریف شده است. که با مستند نگاری کامل از ابتدای موقعیت اولیۀ اثر، ثبت نوشته ها، برداشتن آلودگی ها، حذف افزوده ها، جداکردن اتصالات، روند طولانی برداشتن لایۀ ورنی، تثبیت موقت برای برگرداندن به پشت، تثبیت موقت برای برگرداندن به رو به منظور جفت و جور کردن لبه ها، برداشتن تثبیت، کشیدن کاغذ تیشو، برگرداندن پرده، ایجاد وصله های موضعی، آسترکشی، برداشتن کاغذ تیشو، کشیدن اتوی تقویت کننده، آماده سازی بتونه، پر کردن لاکون ها، موزون سازی،نوارکشی مجدد، ایجاد تکیه گاه انجام گردیده است. 

شایان ذکر است روش ارائه گردیده بر مبنای کاربرد اولیۀ اثر در نظر گرفته شده است

شناسنده های اثر

• نام: پرده درویشی
• اندازه ها: 138در 300 سانت
•  قدمت: 1230هجری قمری 
• نام هنرمند: مشهدی قربانعلی شیرازی
• سفارش:حاجی درویش محمد ولد مرحوم حاجی درویش عباس

  موقعیت اولیۀ اثر

 پرده نگارۀ موسوم به پرده درویشی بنا به روش نگهداری مرسوم این گونه آثاربه صورت لوله شده نگهداشته شده است و از آن جایی که به مرور زمان دچارخشکی گردیده به تدریج حالت لوله شدگی آن بازترگردیده و به صورت تا  شده در آمده، که این تاها خود به صورت میدان های تنش زا عمل کرده و سبب آسیب بیشتر گردیده است.

  آن چه ازاین پرده به جا مانده بخش های سمت چپ است که تا نیمی از پرده کامل است و درسمت راست بیشترین پارگی و کمبود دیده می شود به گونه ای که یک سوم اثر تبدیل به یک پازل پهناورشده که بایستی برای پیدا کردن جای تکه های جدا شده زمان درازی را صرف نمود . 

این اثر بنا به موقعیت کاربردی اش که جنبۀ نمایشی داشته است و می بایست که برای ارائۀ نمایش آن آویخته می گردیده، در برخی جاها به ویژه در بالای پرده با چرم تقویت شده است تا برای زدن میخ یا نوار از استحکام بیشتری برخوردار باشد، بدیهی است که برای درمان اثر همۀ این الحاقات می بایستی که برداشته شوند…

 افزون بر کمبود ها آلودگی فراوان تمام روی اثرآن را پوشانده است.این آلودگی هم به گونۀ چرکی است و هم به صورت تیره گی لایۀ ورنی نهایی بوده که سبب پنهان شدن خطوط ورنگ ها در زیر یک فیلترشده است. در پشت اثرنیز تکه پارچه های وصله شده برای تقویت آن بکار رفته است که در ضخامت ونقش های گوناگون به علت ازبین رفتن چسبندگی و کثیف شدن، دیگر کارآیی ندارند.

مقایسه قسمتی از تابلو, قبل و بعد از برداشتن لایه ورنی (محور را به چپ و راست حرکت دهید)

روش کار

آغاز درمان با برداشتن مکانیکی برای آلودگی ها و شیمیایی برای جلای تیره شده انجام می گیرد. ورنی قهوه ای شده روی برخی از رنگ ها تأثیر رنگی ایجاد کرده، در نتیجه رنگ های آبی همه سبز به چشم می آیند. که همین امر خود لزوم برداشت این لایه را ایجاب می کند. برای برداشتن جلا ابتدا حلال های سبک تر آزمایش شد که در پایان حلالی با پایۀ استون انتخاب گردید. -برای برداشتن لایۀ جلای تیره شده ابتدابا پنبۀ آغشته به حلال موضع را خیس کرده اندکی زمان به آن می دهیم و سپس به آرامی لایۀ خیسانده شده و آماس کرده را برمی داریم. روشن است که نخست آلودگی ها نیزهمراه ورنی براشته شده ودر گام های پسین ورنی تیره شده برداشته می شود.

لایۀ ورنی با جذب حلال آماس کرده و به صورت خمیری در آمده در چنین حالتی ورنی آمادۀ برداشته شدن است. هم چنان که پیش از آن هنوز لایۀ ورنی از یکنواختی بیشتری نسبت به زمان آماس کردن دارد.با برداشته شدن این لایه ریزه کاری  نگاره ها از پس پردۀ تیرۀ ورنی پیرشده و اکسیده شده پدیدار می گردند. مهم ترین رویداد دربرداشتن لایۀ پیر- رنگ شده افزون برنمایان شدن ریزه کاری های نقش، رنگ های اصلی وبرجسته سازی های عمدی نقاش است، که دیدنی می شوند.

– پس از برداشتن لایۀ جلای قهوه ای ازروی پرده نقاشی، پشت آن را از رو با چسب تثبیت موقت کرده تا بتوان کل پرده را برگرداند وبه سطوح پشتی دسترسی پیدا کرد. تمام آلودگی های پشت نیزپس از کندن چسب های تثبیت گرهمانند روی اثر بایستی برداشته شده و افزوده هایی هم که اکنون کارآیی خود را ازدست داده اند وخود به عامل تخریب تبدیل شده اند نیز از آن حذف گردند. در تصاویر بخش آلوده پس از پاک شدن مقایسه شده و میزان آلودگی در تصاویر نشان داده شده است. 

   با برداشتن چسب ها و حذف آلودگی ها، ضروری است تا چین خوردگی های قدیمی باز شوند. از این رویک اتوی سبک به این امر کمک می کند تا پس از برگرداندن چین ها به جای خود دوباره تکه ها را به هم وصل کرده تا بتوان پرده را پشت و رو کرد. با پشت  و رو کردن پرده تکه ها را دوباره در جای خود تثبیت موقت کرد تا تثبیت نهایی انجام گیرد.

برای تثبیت موضعی لایۀ رنگ  از پریمال استفاده می گردد تا در مراحل تثبیت های گوناگون دچار تخریب جدید نشوند.

 برای نگهداری لایۀ رنگ و روغن کاغذ تیشو روی آن چسبانده می شود تا از جا به جایی و خرد شدگی آن ها جلو گیری نماید.  پس از آن که همۀ رویۀ پرده نقاشی با کاغذ تیشو پوشانده شد با قراردادن یک لایه پارچه روی آن می توان پرده را با احتیاط برگرداند با برگرداندن پرده به پشت، بایستی تمام چسب های تثبیت موقت برای آستردهی برداشته شوند تا یک سطح صاف وهموار برای اجرای آستر آماده شود. پیش از آسترکشی برای تقویت درزها و پارگی ها ابتدا این بخش ها با وصله زدن تثبیت می شوند وبرای نتیجه گرفتن از ویژگی ترموپلاست بودن چسب با اتوی گرم دوباره چسبندگی  تقویت می شود. . با خشک شدن 48 ساعته لایه به نقاشی اکنون می توان آن را برگرداند

آن چه که بایستی پشت اثر انجام گیرد:

1. برداشتن تکه های آستر ناکارا شدۀ قدیمی
2.  تمیزکردن وبرداشتن آلودگی های شامل؛  به جامانده های سریشم وآمیخته های گوناگون از چرکی .
3.  اتوی اولیه برای شکل دهی بخش های چروک شده و دگرگون شده.
4. وصله چسباندن درزها وپارگی ها و اتوی ثاویه.

آن چه روی اثر انجام یافته است:

1. تمیزکردن وبرداشتن آلودگی های شامل؛ چرکی های کهنه وغبار . 
2. برداشتن لایۀ جلای کدر شده. 
3. جفت و جور کردن تکه ها. 
4. تثبیت موقت برا ی پشت وروکردن آن.  
5. تحکیم کردن لایۀ نقاشی با پریمال. 
6. چسباندن کاغذ تیشو.

تمامی این مراحل  آن چیزی است که تاکنون انجام یافته است.

با پایان یافتن کشیدن آستر پشتیبان و برگرداندن روی پردۀ پوشیده ازکاغذ تیشو، مرحلۀ برداشتن آن آغاز می شودوبرخی بقایای ریز مجدداً استحکام بخشی می شوند. 

  موزون سازی نقاشی

  در روند بازسازی بخش های کوچک که نقوش دور بجامانده ادامه آن بامهارت ساخته شده و در جایی که کلید نقش نباشد یکنواخت سازی انجام می شود  پیش ازگذاشتن رنگ، زمینه با مواد بتونه زیرسازی می گردد تا اجرای نقش برروی آن با هم آهنگی انجام پذیرد. افزون بر همآهنگ سازی موضوعی برخی موارد مانند دوختن نوار که در حالت اولیۀ آن وجود داشته وآثار آن به جا مانده نیز بایستی انجام پذیرد.

روش نگهداری و نمایش اثر

-این اثر بنا به موقعیت کاربردی اش که جنبۀ نمایشی داشته است و می بایست که برای ارائۀ نمایش آن آویخته می گردیده، در برخی جاها به ویژه در بالای پرده با چرم تقویت شده است تا برای زدن میخ یا نوار از استحکام بیشتری برخوردار باشد، بدیهی است که برای درمان اثر همۀ این الحاقات می بایستی که برداشته شوند از این رو هنگام برداشتن تکه چرم سمت راست بالا، در زیر آن به یک تکه نقاشی برخورد شد که اگرچه از سبک و اجرای همین پرده برخوردار است اما به هیچ بخش آن ربطی ندارد واحتمالاً بخشی از یک پرده دیگر بوده است که نابود شده وتنها تکه هایی از آن به جا مانده بوده است. در نهایت تصمیم گرفته شده که با روش آویخته نگه داشتنش که با نوارهای دوخته شده به صورت حلقه وگذشتن یک میله از آن انجام می گیرد کاربرد اولیۀ آن نشان داد شود.

گروه درمان و مرمت

• میترا اعتضادی
• آرش امیریه
• نسیم غفوری

با سپاس از

 مدیریت محترم شناسایی ونگاهداری جناب آقای بابایی، رئیس محترم خزانۀ تابلو جناب آقای امینی، رئیس محترم خزانۀ آثار آقای فریدی و دیگر گرامیانی که گروه همیشه از یاری شان برخوردار بود.

میترا اعتضادی

25/12/1389